Kortizon, bağışıklık sistemini etkileyen hastalıkların alerjik ve inflamatuvar yanıtlarını iyileştiren bir ilaçtır. Kortizol ilaçları, kortizol hormonundan daha güçlüdür. Pek çok hastalıkta tedavi oluşturan bu ilaçlar, esasında böbrek üstü bezlerinden salgılanan kortizol hormonunun yapay formlarıdır. Kortikosteoridler, erkek özelliklerin gelişimini sağlayan anabolik steoridlerle ortak kimyasal yapıdadır.
Doğal Kortizon nedir, ne işe yarar?
Yağ ve karbonhidrat dengesinin sağlayqn doğal kortizon, bu yolla vücut yağlarının kana karışmasını ve şekere dönüşmesini sağlar. Yani vücudun enerji ihtiyacının karşılamaya yardımcıdır.
Ayrıca vücudun hastalık ve enfeksiyona karşı savunmasında yardımcı olan antikorların üretimine böylece bağışıklık sisteminin güçlenmesine destektir. Kortizol hormonunun yeterince salgılanmaması yorgunluk, halsizlik, vücudun direnç düşüklüğü, bağışıklık sisteminin zayıflaması gibi pek çok sıkıntıya sebep olabilir.
Vücut direncindeki düşüklüklere stres ve diğer ciddi rahatsızlık eklendiğinde, hastalıklara daha sık yakalanabilir. Kortizol hormonunun yetersiz olduğu durumlardaysa mutlaka dışarıdan takviye alınması gerekir.
Ne için kullanılır?
Kortizol hormonu, yüksek stres ve hayati tehlike durumunda vücudumuzca salgılanan bir hormondur. Gün içerisinde böbrek üstü bezi tarafından salgılanan kortizol hormonunun miktarı üzerinde kan basıncı ve vücut ısısı etkili olmaktadır.
Stres hormonu olarak ta bilinen kortizol hormonu, bağışıklık sisteminin algıladığı stres veya hayati tehlike karşısında ya savaşmasını ya uzaklaşmasını sağlar.
Sentetik kortizol hormonu yani kortizon ilaçları ise vücudun belirli bölgelerindeki iltihap ve ağrıları giderir.
Dirsek, kalça, omuz, diz, bilek gibi eklemlere enjekte edilerek iltihap semptomlarını azaltmak hedeflenmektedir. Kortizondan; tendinit, reaktif artrit, gut, psoriatik artrit gibi hastalıkların tedavisinde yararlanılmaktadır.
Kortizon iğnesi (enjeksiyonlar)
Osteoartrit, izole eklem iltihabı, gut gibi artritik rahatsızlıkların yol açtığı ağrı semptomların tedavisinde kullanılır.
Kortizon kremler (Topikal kortizon)
Krem, sprey, köpük, jel gibi farklı versiyonları bulunan topikal kortizon ilaçları deri iltihaplarının tedavisinde kullanılır. Özellikle topikal kortizonlara örnek, böcek ısırıklarının tedavisinde yararlanılan hidrokortizon krem gösterilebilir. İnflamatuar bir deri bozukluğu olan ve çoğu zaman psoriatik artrit ile ilişkilendirilen sedef hastalığının tedavisinde de topikal yani bölgesel kortizonlardan faydalanılır.
Kortizon hapı (Oral kortizon ilaçları)
Romatoid artrit ve ankilozan spondilit başta olmak üzere tüm vücudu etkileyen inflamatuvar hastalıkların sebebiyle görülen ağrılı alevlenme dönemlerinde kullanılırlar. Metotreksat ve sulfasalazin en sık kullanılan ve ağızdan alınan ilaçlardır.
“Artrit tedavisinde reçete edilen kortizon haplarını kullanmadan evvel kesinlikle doktorunuza kullandığınız reçeteli ya da reçetesiz ilaçları bildirmelisiniz. Yine hekime danışmadan bırakmak, reçetede belirtilen süreden daha uzun yada daha kısa bir süre boyunca bu hapları kullanmak doğru değildir.”
Kortizon hangi hastalıkların tedavisinde kullanılır?
Daha çok artrit ve iltihaplı deri rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır. Ayrıca:
• Astım ve Alerjik rahatsızlıklar
• Sedef, Egzema
• Adrenal yetmezliği, Anemi (kansızlık)
• Romataid artrit ve osteoartrit gibi pek çok artrit çeşidi
• Kanser, Ülseraf kolit
• Tendinit, Lupus
• Eklem ve tendon iltihaplanmaları
• Gut hastalığı
gibi rahatsızlıklarda da kullanımı sıktır.
Kortizon tedavisi
Kortizon tedavisi, hangi hastalığın tedavi edileceğine ve tedavideki yönteme göre değişir. Kortizon hapı ile tedavide doktorun reçetede belirttiği süre boyunca günde birkaç kez bu hapları tüketmeniz gerekir.
İğne ile yani enjeksiyonla kortizon tedavisi, genellikle 6 hafta-aylık bir zaman dilimi için iltihabın yol açtığı yangı, ağrı, acı vb. semptomları hafifletmek içindir. İğnenin etkileri son bulduğunda kişi için yeniden kortizon iğnesi ile tedavi edilmesine doktoru karar verebilir.
Öyle ki iğne ile tedavi, yaşam boyu devam edebilir. Enjeksiyonla tedavide kortizon, kaslara, eklemlere, kana, omurgaya, tendon çevresine uygulanır. Hastanın ağrı ve acı hissetmesini engellemek adına enjeksiyon lokal anesteziyle yapılabilir.
Topikal yani lokal tedavilerde ise kortizon kremi ya da merhemi derideki iltihaplı lezyona günde 2-3 sefer olacak şekilde ve ince bir tabaka halinde uygulanır.
“Kortizion tedavisi, uzun bir süre boyunca devam ettiğinde ya da tedavide yüksek doz görüldüğünde oldukça tehlikeli olabilir. Ancak kısa süreli tedavilerde genellikle, ciddi yan etkiler görülmez. Kortizon tedavisinin mümkün olduğunca kısa süre ve düşük doz uygulanması genel sağlık açısından önemlidir. “
Kortizonun yan etkileri
Kortizon kullanımı, uzun süre ve yüksek dozda pek çok yan etkiye neden olabilir.
- Metabolizma: Kan şekerini yükselten kortizon, özellikle şeker hastaları için tehlikelidir. Kan yağlarını yükselterek, kolesterol seviyelerinde artış görülebilir. Damar tıkanıklığı; özellikle sigara ve doğum kontrol hapı kullananlarda yaygındır.
- Kardiyavasküler: Potasyum eksikliği, konjestif kalp yetmezliği, hipertansiyon sonucu görülen miyokardiyal rüptür, miyokard infarktüsü kortizon kullanımına bağlı kardiyavasküler riskler arasındadır.
- Mide-bağırsak: Mide ülseri, potansiyel perforasyon ve kanama, midede delinme, bulantı, iştah artışı, pankreatit vb. mide-bağırsak sistemine ait yan etkiler mevcuttur. İlaçların tok karna alınması tercih edilmelidir.
- Deri: Deri çatlakları, deride morarma, yara iyileşmesinin gecikmesi, aşırı kıllanma, deri renginin koyulaşması, ensede kalınlaşma gibi yan etkiler görülebilir.
- Sinir sistemi: Hasta, uzun süreli kortizon kullanımı doğrultusunda vertigo, baş ağrısı, halsizlik gibi sinir sistemiyle ilişkili yan etkilere maruz kalabilir.
- Kas-iskelet: Kas güçsüzlüğü, kemik erimesi, kas kaybı vb. kas-iskelet sistemi sorunları, özellikle tedavinin ilk yılında sık görülen yan etkilerdir. Hareketsiz yaşayan kişiler ve menopoza girmiş olan kadınlarda bu yan etkiler yaygındır.
- Psikiyatrik: Uykusuzluk, şiddetli depresyon ve anksiyete, kişilik bozuklukları ve değişiklikleri gibi yan etkilere rastlanabilir.
- Endokrin: Çocuklarda büyümenin baskılanması, hipofiz yanıtsızlığı, cushingoid vb. yan etkiler ortaya çıkabilir.
- Alerjik reaksiyonlar: Hastada deri döküntüsü, kaşıntı, yüz-dudak ve dilin nefes almayı zorlaştıracak şekilde şişmesi, ürriker gibi ciddi alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Daha önce alerjik reaksiyon geçiren kişilerde kortizon tedavisi tehlikelidir. Tromboembolizm, kadınlarda adet düzensizliği, cinsel isteksizlik, erkeklerde sperm miktarında azalma nadir de olsa bildirilen diğer yan etkilerdir.
- Oküler: Göz içi basıncında artış(glokom), özellikle çocuklarda görülen katarakt vb. gözde istenmeyen yan etkilerle karşılaşmak mümkündür. Katarakt ve glokom gelişimini engellemek adına hastanın mutlaka her 6 ayda bir doktora görünmesi gerekir.
Kortizon alanlar nelere dikkat etmeli?
• Sigara kullanmamalı
• Alkol ve kafein tüketimi sınırlandırılmalı
• Kemik erimesi riskini azaltmak adına kalsiyum zengini besinler tüketilmeli
• Kas kaybıyla karşılaşmamak için protein zengini bir diyetle beslenmeli
• Kolesterol seviyelerinin yükselmesini engellemek için yağdan fakir diyetle beslenmeli
• Katı ve doğmuş yağ tüketiminden kaçınmalı
• Tansiyon yüksekliği riskine karşı tuzsuz beslenilmeli
• Karbonhidrat açısından fakir besinler tüketmeli
• Yılda bir kez kemik yoğunlu değerlendirme testi (DEXA) yaptırmalı
• Aktif bir yaşam tarzı benimsenmeli. Bu amaçla günde 30 dakikalık yürüyüş, fitness ve aerobik gibi aktivitelere tercih edilebilir.
En doğru ve detaylı bilgiler ile yönlendirmeler için hekiminiz ve eczacınıza danışınız.
