El yıkamak üzerine; Shakespeare’nin Macbeth eserinde, Lady Macbeth’in kendi yüzünden kocasının işlediği suçlarla ilgili bir hayali lekeyi temizlemek için dürtü kontrol bozukluğu derecesinde ellerini yıkadığını biliyor muydunuz?
Biz de yeni öğrendik 🙂
O yüzden ellerimizi yıkamanın önemini iliklerimize kadar hissettiğimiz bu günlerde gelin birlikte yıllardır bildiklerinize bir de buradan bakalım:
Neden elleri yıkamalıyız?
Birincil sebep bir virüsün ya da bizi hasta edebilecek bir ajanın vücudumuzda bulunan açık bölgelerden vücudumuzun içine girişini önlemek içindir. Elimizi yüzümüze götürmememizin söylenmesinin altında yatan temel sebep vücudumuzun açık olan ağız, göz burun gibi bölgelerine ulaşılmasının önüne geçebilmek.
Günlük hayatımızda tüm ihtiyaçlarımızı karşılayan ellerimiz elbette ki daha fazla kirlenebiliyor ve bulaşıcı hastalık taşıyabiliyor. Temiz gibi görünen ellerde dahi hastalığa sebep olabilecek çok sayıda mikroorganizma bulunabiliyor. Grip, sarılık, ishal yapan etkenler, eller aracılığı ile ağıza, göze, burna oradan da vücuda yayılıyor.
Yani gün boyunca kirlenip duran ellerimiz yıkanmaya mahkumlar.
Bazı bakteriler, özellikle Staphylococcus ve Micrococcus türleri, gözenek, çizik, çatlak, kir ve kıllara sıkıca yapışmış halde bulunurlar ve yağ ve ter salgıları, özellikle de toz ve kirle karışarak bakterilerin gelişmesi için uygun bir ortam oluşturmuş olurlar. Bu nedenle, gün içerisinde sık sık ellerimizi yıkamalıyız.
Unutmadan belirtelim ki!
El yıkamak için kullanılan sıcak su bakterileri öldürecek derecede sıcak değildir. Bakteriler vücut sıcaklığında (37C) çok daha fazla gelişme göstermekte olup ılık sabunlu suyun soğuk olanına göre doğal yağların, toprağın ve bakterinin ellerden temizlenmesi konusunda daha iyi olduğunu belirtmeliyiz ancak bilimsel çalışmaların dediği, tek başına sıcak su kullanarak el yıkamanın ellerdeki mikrobiyal yükü azaltmak üzerinde hiçbir etkiye sahip olmadığı yönündedir.
Peki ellerimizi yıkamaya hangi durumlarda daha fazla dikkat etmeli?
- Yemek hazırlamadan önce,
- Yemek yemeden önce ve yemek yedikten sonra,
- Hastaya temas etmeden önce ve hastaya temas ettikten sonra,
- Tuvaleti kullandıktan sonra,
- Çocukların altını değiştirdikten sonra,
- Sigara içtikten sonra,
- Steril eldiven kullanmadan önce ve eldiven kullandıktan sonra,
- Pişmemiş gıdalara (özellikle kırmızı et, tavuk, balık, yumurta) temas ettikten sonra,
- Üst solunum yolu sekresyonları ile temas ettikten sonra (hapşırma, öksürme vb.),
- Bozulmuş gıda ve çöplere dokunduktan sonra,
- Saçlar tarandıktan veya ellendikten sonra,
- Toplumda ortak kullanılan araçların kullanımından sonra (toplu taşım araçları, para alış verişi, telefon vb)
- Kedi, köpek ve diğer tüm hayvanları elledikten sonra mutlaka doğru yöntemle yıkanmalıdır
Elleri yıkamak üzerine çalışmalara bakalım istiyorum:
Gelişmekte olan ülkelerde, solunum yolu hastalıkları ve ishalli hastalıklar ile ilgili çocuk ölüm oranlarının sabunla el yıkama gibi basit davranış değişiklikleri ile azaltılabilir olduğu belirtilmiştir. El yıkama, basit bir eylem olmasına rağmen neredeyse %50 oranında bu hastalıklardan ölüm oranını azaltabilir notunu da kaynaklarda bulmaktayız.
Bu konudaki bir çalışmada yapılana göre, bakteri üremesinde ani, kümülatif ve artık etkiler için el yıkama solüsyonları olarak kullanılan % 4 klorheksidin glukonat,% 7.5 povidon iyot ve sıvı sabunun karşılaştırılması yapılmıştır.
Bu amaçla 18 gönüllü standart hijyenik el yıkama tekniği uygulayarak ellerini % 7.5 povidon iyot, % 4 klorheksidin glukonat ve sıvı sabunla yıkamışlar. Çalışma grubunun elindeki bakteri miktarını bulmak için eldiven sıvı testi kullanılmış.
Ani etkilerin değerlendirilmesi için numuneler yıkama işleminden hemen sonra toplanmış, artık etkiler için numuneler eldivenli ellerden 3 saat sonra toplanmış ve kümülatif etkiler için numuneler 5 gün sonra günlük el yıkamalarıyla toplanmış olup, bu sonuçlara göre,% 4’lük klorheksidin glukonatın, özellikle acil laboratuvar, yoğun bakım üniteleri ve ameliyathaneler için hastanelerde, olumlu acil, artık ve kümülatif etkileri nedeniyle güvenilir bir antiseptik ajan olarak kullanılabileceği sonucuna varılmıştır.
Yöntemlere göz atacak olursak:
Elleri yıkamakta kullanılan maddeler içinde, hepimizin tahmin edeceği üzere ilk sırada su ile sıvı ve katı sabun bulunmakta. Antibakteriyel sabun, el antiseptiği ve kolonya ise diğerleri. Düşük gelirli bazı toplumlarda ise kül ve çamurun kullanıldığı belirtiliyor. Çünkü yine belirtildiğine göre külde de sabunda olduğu gibi dezenfektan maddesi (alkaline) vardır.
Sabun
Su ile beraber sabun yardımıyla el yıkamak deriden mikropların uzaklaşmasını kolaylaştırır. Sabunun ana etkisi çözünürlüğü arttırmaktır. Tek başına su verimli bir temizleyici değildir çünkü organik toprak parçaları, yağlar ve proteinler su içinde çözülmezler. Ayrıca sabun zarflı virüslerin zarf yapısını bozarak bu virüsleri etkisiz hale getirebilmektedir.
Katı Sabun
Üzerinde kir kalmış olan katı sabundan kişiler arası bakteri geçişleri ile ilgili az sayıdaki çalışmalarda, bakterilerin köpük ile kayıp temizlendiği için bu şekilde mikrop geçişlerinin sanılandan daha az olduğu öne sürülmüş olsa da, katı sabun tekrar tekrar kullanılabildiği için üzerinde bakteri ve pislikleri tutabilmektedir diyebiliriz.
Antibakteriyel Sabunlar
Sağlık açısından bilinçli toplumlarda yoğun bir şekilde kullanılıyor. Bu zamana kadar, antiseptik ve dezenfektan kullanımının doğada antibiyotik direncine neden olduğu ile ilgili bir kanıt elde edilmemiştir.
Derece
El yıkamak için kullanılan sıcak su bakterileri öldürecek derecede sıcak değildir. Bakteriler vücut sıcaklığında (37C) çok daha fazla gelişme göstermekte olup ılık sabunlu suyun soğuk olanına göre doğal yağların, toprağın ve bakterinin ellerden temizlenmesi konusunda daha iyi olduğunu ıbelirtmeliyiz ancak bilimsel çalışmaların dediği, tek başına sıcak su kullanarak el yıkamanın ellerdeki mikrobiyal yükü azaltmak üzerinde hiçbir etkiye sahip olmadığı yönündedir.
El Antiseptikleri ve Kolonyalar
El antiseptiği ve el temizleyiciler, su bazlı olmayan el hijyeni preparatlarıdır.
Formüllerde en çok izopropil alkol ya da etanol ile birlikte kıvam arttırıcı olarak karbomer ve nemlendirici olarak gliserin kullanılmaktadır.
Kolonyalar ve en az %60 ve %95 alkol içeren el temizleyicileri etkili mikrop öldürücülerdir. Alkol ile elleri ovmak bakterileri ve birden fazla ilaca dirençli olan (verem, HIV, influenza, hepatit virüsleri dahil) bakterileri ve mantarları öldürür. %70 alkol içeren preparatlarla 30 saniye elleri yıkamak bakterilerin %99.97’sini öldürür ve 1 dakika yıkama ile de bakterilerin %99.9’undan %99.999’una kadarını öldürür ibaresi kaynaklara geçmiştir.
Su içermeyen ajanların etkinliklerine rağmen ellerden organik maddeleri temzileyemedikleri ancak basitçe dezenfekte edebildikleri söylenebilir. Bu nedenle su ve sabun kadar etkili olmazlar çünkü patojenler yani hastalık yapıcı etkenler hala elde kalır.
Bu yazımızda el yıkamayı hafif almayarak ayrıntılı tedbiri ELDEN bırakmamış olduk.
Son olarak, küçük bir yan etkisi; sık sık el yıkanması sonucu ciltte kuruluğun oluşmasıdır diyelim. Aşırı el yıkamak, yaygın obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) belirtisi olarak görülmektedir.
Aman dikkat!
Ülkemizin de içinde bulunduğu koronavirüs gündeminden tüm dünyanın edindiği sonuçlardan birisi de hijyen oldu. Kısa zamanda her gün alınan kötü haberlerin son bulmasını umut ediyor ve bizden de insanımıza bir parça fayda kalıyorsa bununla mutlu oluyoruz.
Kaynaklar;
1) e Borges, Lizandra Ferreira de Almeida; Silva, BL; Gontijo Filho, PP (2007).
2) Curtis, Val; Cairncross, Sandy (May 2003).
3) https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15293913/?from_term=el+y%C4%B1kama&from_pos=2
4) https://kirklareliism.saglik.gov.tr/TR,19109/el-yikamanin-onemi.html
6)(English) Standard Operating Procedure
7)Howard et al. 2002: Healthy Villages A guide for communities and community health workersCHAPTER 8 Personal, domestic and community hygiene.
8)McBride ME (August 1984).
9)Heinze, JE; Yackovich, F (1988).
10)Weber DJ, Rutala WA (2006).
