Size ilginç bir aşk hikayesi anlatarak başlayacağım yazıya..
‘Genç bir hekim olan William Withering’in genç bir kıza olan aşkı, o dönemde halk ilacı olarak kullanılan bir bitkinin bugün kalp ilacı olarak kullanılmasına kadar geldiği süreçte nasıl payı olur?
O zamanlar kalp ritim bozukluğunda vücudun su toplamasını ve buna ödem denildiğinin bilgisi olmadığı için ödem kendi haliyle hastalık kabul ediliyordu.
William Withering, 1766’da Edinburgh Üniversitesi Tıp Okulu’ndan mezun olur ve Stafford Hastanesi’nin ilk hekimi olarak çalışmaya başlar. Digitalis bitkisi de Stafford bölgesinde yaygın olarak yetişmektedir. Bir gün Helena Cooke adındaki hastasına bakmaya gider William ve sonrasında bu genç kıza her defasında vermek üzere çiçek götürmeye başlar. Bu tutkulu aşkı ile başladığı bitki bilimi merakı sonunda bu alanla ilgili bir kitap dahi yayınlar. Emekleri boşa gitmeyen William, Helena ile de evlenecektir.
Ve yine bir zaman bir yolculuğu esnasında başka hekimlerin tedavi etmekte yetersiz kaldığı ödemli hastaları yaşlı bir kadının elindeki bir ilaçla tedavi ettiği söylenir. Kadını bulur ve karışımda kullandığı bitkinin Digitalis olduğunu hemen anlar.
Daha sonrasında bu bitkiyi standardize ederek doğru dozajı bulmayı başarır. Digitalis, 1783 yılında Edinburgh Farmakopesi’ne girer. İki yıl sonra bitkiyle ilgili bir tıp klasiği olacak olan bir kitap dahi yayınlar. ’
Latince ismi ‘Digitalis purpurea’ olan bu bitkiden bahseden ilk kaynak 16yy’a kadar dayanıyor.
Yaklaşık 20 türle temsil edilen yüksük otu bitkisinin, bir sapı üzerine tomurcuklar sıralanır ve çiçekleri aşağıdan yukarıya açmaya başlar. Pembe, mor, kırmızı, sarı veya beyaz renkte çiçekler..
Bazı yeni yapılan genetik çalışmalara göre( Plantaginaceae familyasında) bitkinin yüksekliği türüne bağlı olarak 60 cm.den,1,5 metreye kadar değişebiliyor.
En iyi yetişme koşulu için hafif gölge ve humuslu toprak olduğunu ve yüksük otunun suyu sevdiğini söyleyebiliriz.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA 
SONY DSC
Yüksük otundan elbette tıpta ve eczacılıkta da yararlanıyoruz.
Kalp ilaçlarında kullanılan “digitalin” adlı madde bu bitkiden elde edilir.
- Latincesi ‘Digitalis lamarckii İvan. (Scrophulariaceae)’ olan ve yöresel adını ‘Doğu yüksükotu’ olarak gördüğümüz bitkinin bileşenleri: Glikozitler (% 0.4-1, lanatosit, gitoksin vs.), saponinler ve tanen taşımaktadır.
Etkisi ve Kullanım Şekline göre, İyi bir kalp kuvvetlendirici ve idrar artırıcıdır. Böbrek ve prostat rahatsızlıklarında ayrıca zararlı toksinlerin vücuttan atılmasında kullanılır. Ödemleri boşaltır.
Digitaline ismi ile tedavide kullanılan bileşik için, bu bitkinin yapraklarından elde edilen bir glikozit karışımı şeklinde ilaç içeriğinde kullanıldığını söyleyebiliriz. Normal formunun kullanılması sakıncalıdır.
- Latincesi ‘Digitalis lanata Ehrh.’ olan ‘Yünlü yüksük otu’ nun yaprakları kullanılmaktadır. Bileşenlerinde; flavanoit, glikozit(kalp glikozitleri,saponinler) ve bazı mineraller bulunuyor.
Tıbbi etkisi: kardiyotonik(kalp kuvvetlendirici) olup zehirli olmasından dolayı hekim ve eczacı kontrolünde kullanılmalıdır.
- Latincesi ‘Digitalis purpurea L.’ olan ‘Kırmızı yüksük otu’ nun yaprağı kullanılıyor.Yaz zamanı hasat ediliyor ve içeriğinde; flavanoit, glikozitler (kalp glikozitleri,saponinler) ve bazı mineraller bulunuyor. Ve yine kardiyotonik tıbbi etkiye sahip olup zehirli bir bitki oluyor.
Zehirlenme belirtileri iştahsızlık, bulantı, kusma, görme bozuklukları, uyuşukluk ve kas krampları gibi şikayetlerdir.
Yüksük otundan ciltteki yaraların tedavisi için harici olarak yararlanılır.
Eski zamanlarda epilepsi tedavisinde de etkili olduğu var sayılan ve şimdilerde sadece bazı kalp hastalıklarının tedavisinde kullanılan bu bitkinin ilginç bir hikayesi daha var!
Bu bahsettiğimiz digoksin adlı maddenin yan etkilerinden birisi de ksantopsi olarak bilinen sarı renge duyarlı olma görüşüdür.
Van Gogh’un da epilepsi tedavisi için yüksük otu kullandığını ve yan etkisi olan ksantopsi sebebiyle de ‘van gogh sarısı’ nın ortaya çıktığı biliyor muydunuz?
evet meşhur sarıların sebebi yüksük otunun bir yan etkisi olarak sarı renge karşı aşırı duyarlılık olması. Gogh sarıyı olduğundan daha yoğun, keskin ve parlak görüyormuş.
Görüşleriniz ve geri dönütleriniz bizim içim değerli oluyor. Okuduğunuz için teşekkürler.
sevgiyle..
Kaynak:
- Yenikalaycı, A., 1996. Pınarbaşı (Kayseri) Yöresinde Bitkilerin İlaç, Baharat, Boya ve gıda olarak Kullanımlarının Araştırılması, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi), Adana.
- https://phytochem.nal.usda.gov/phytochem/search/list?qlookup=Digitalis%20purpurea&p_request=Go&amt=sc
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15695152/
- https://eczfkaankuran.blogspot.com.tr/2018/02/ilk-yazma-14-subat-dolaysyla-bir-ask.html?m=1
